Pomnik pisarza i artysty Tarasa Szewczenki we Lwowie
W 1991 r. Ukraińska Socjalistyczna Republika Sowiecka przestała istnieć, Ukraina ogłosiła niepodległość, a Polska była pierwszym państwem, które uznało ten akt. Od tego czasu trwa proces pojednania polsko-ukraińskiego, który mimo okresów trudnych i sporów o historię postępuje, czego dowody mamy w ostatnich dniach. O historii i dziejach Ukrainy przypomina nam dr hab. Magdalena Nowak, prof. UG z Zakładu Historii Najnowszej Polski, Instytutu Historii z Wydziału Historycznego UG.
Trudno jest opisać w krótkich słowach ponad tysiącletnią historię Ukrainy, której początki sięgają czasu sprzed panowania dynastii Rurykowiczów i Rusi Kijowskiej. Wybitny ukraiński historyk Iwan Łysiak-Rudnycki datuje początkowy okres dziejów Ukrainy na czas przed ukształtowaniem się Rusi Kijowskiej, między VI do IX w. Historycy wskazują na wielkie znaczenie wpływów normandzkich dla ukształtowania się Rusi Kijowskiej, która w XI w. stanowiła już silne, chrześcijańskie i bardzo rozległe, sięgające od Morza Białego i Bałtyckiego do Morza Czarnego, państwo, z którego wywodzi się historycznie dzisiejsza Ukraina. Bardzo ważnym wydarzeniem w dziejach Rusi było przyjęcie chrztu w obrządku greckim z Bizancjum, przez księcia Włodzimierza Wielkiego.
Począwszy od 1240 r. przez następne 200 lat trwała tzw. era mongolska w dziejach Ukrainy. W tym czasie Ruś Kijowska znajdowała się w okresie rozbicia dzielnicowego. Był to też okres, w którym odpadło od Rusi Księstwo Włodzimiersko-Suzdalskie, które dało początek Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu i dalej Rosji. Księstwa ruskie nie dostały się pod bezpośrednie panowanie Mongołów, jednak podlegały ich zwierzchnictwu i płaciły uciążliwą daninę. W rezultacie tych perturbacji w XIV w. zachodnia i centralna część Rusi zostały poddane zwierzchnictwu Wielkiego Księstwa Litewskiego. Po unii personalnej Królestwa Polskiego z Litwą, Księstwo Halicko-Włodzimierskie weszło częściowo we władanie Korony (Ruś Czerwona), a po części w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego (Wołyń i Podole Kamienieckie). Z kolei po Unii Lubelskiej w 1569 r. wszystkie te ziemie ruskie zostały włączone do Korony, z którą były związane aż do rozbiorów Polski.
Czas, w którym Ruś stanowiła część Rzeczpospolitej Obojga Narodów, odcisnął silne piętno w dziejach Ukrainy. W tym okresie na mocy Unii Brzeskiej z 1596 powstał Kościół unicki (obecnie Kościół greckokatolicki), który w XIX i XX w. odegrał znaczącą rolę w kształtowaniu się nowoczesnej ukraińskiej świadomości narodowej. W okresie tym możne rody ruskie zostały przyjęte do „narodu politycznego” Rzeczpospolitej. W rezultacie tego szlachta ruska, przechodząc do Kościoła unickiego, a następnie rzymskokatolickiego, uległa polonizacji i latynizacji, przez co przyszły naród ukraiński utracił swoje elity na rzecz kultury polskiej. W XIX i XX w. wyższe warstwy musiały się ukształtować na nowo, co m.in. opóźniło proces narodowotwórczy. Bardzo ważne w tym czasie były skierowane przeciw Rzeczpospolitej powstanie Chmielnickiego 1648 r. oraz jego sojusz z Rosją w 1654 r. (ugoda perejasławska), które choć zapewniły Państwu Kozackiemu na jakiś czas autonomię, to jednak w rezultacie wprowadziły Ukrainę w obręb bezpośrednich wpływów rosyjskich.
W efekcie rozbiorów Polski w końcu XVIII w. ziemie ruskie weszły w skład monarchii Habsburgów (Galicja i Bukowina) oraz imperium carów (Ukraina Naddnieprzańska). Mimo tego podziału i konieczności utworzenia nowych elit, na przełomie XIX i XX w. ukształtował się nowoczesny naród ukraiński, który pod koniec I wojny światowej utworzył dwa państwa ukraińskie: Ukraińską Republikę Ludową oraz Zachodnioukraińską Republikę Ludową. W latach 1918 -1919 toczyła się wojna polsko-ukraińska o Lwów i Galicję Wschodnią. W styczniu 1919 r. oba państwa ukraińskie połączyły się, jednak walcząc z armią bolszewicką, wojskami białych oraz z armią polską nie zdołały utrzymać swojej państwowości. Sojusz Piłsudski-Petlura z kwietnia 1920 r. doprowadził do wyparcia bolszewików z Kijowa, jednak po traktacie ryskim z marca 1921 r., zawartym między II Rzeczpospolitą a Rosją Sowiecką, Ukraina Naddnieprzańska została włączona do państwa bolszewickiego, natomiast Galicja, zachodni Wołyń i Podole weszły w skład II Rzeczypospolitej.
Okres międzywojenny i czas II wojny światowej to okres narastania konfliktu polsko-ukraińskiego, którego główną przyczyną było nakładanie się obszarów aspiracji narodowych i niezrealizowany projekt ukraińskiego państwa narodowego. W efekcie konfliktu dwóch nacjonalizmów, represji ze strony państwa polskiego w okresie międzywojennym oraz wydarzeń II wojny światowej, w latach 1943-44 doszło do tragicznej w skutkach antypolskiej akcji OUN-UPA na Wołyniu i w Galicji Wschodniej. Pochłonęła ona, jak szacują historycy polscy i ukraińscy, około 100 tysięcy ofiar po stronie polskiej i około 10 tysięcy po stronie ukraińskiej. Do dziś budzi ona silne emocje, zwłaszcza po stronie polskiej, utrudniając proces pojednania między narodem polskim i ukraińskim.
W latach 1929-1933 na terenie Ukrainy sowieckiej w wyniku zaplanowanej stalinowskiej akcji doszło do Wielkiego Głodu, który pochłonął według różnych szacunków od 5 do 10 milionów ofiar. Na terytorium Ukrainy w czasie II wojny światowej toczyły się ciężkie walki, przechodziły przezeń fronty, doszło do masowych mordów na ludności żydowskiej. Zamieszkały przez Ukraińców obszar II Rzeczpospolitej znalazł się pod okupacją sowiecką (1939-1941) i niemiecką (1941-1944). Następnie zaś w wyniku decyzji konferencji jałtańskiej dawne ziemie II Rzeczpospolitej (Galicja Wschodnia, zachodni Wołyń i Podole) weszły w skład Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej. W 1947 r. władze Polski Ludowej, prawdopodobnie ze wsparciem sowieckim, przeprowadziły masową deportację, połączoną z represjami, Ukraińców, Bojków, Łemków i Dolinian z terenów południowo-wschodniej Polski na tzw. Ziemie Odzyskane. Tylko części przesiedlonym udało się po 1956 r. powrócić w rodzinne strony, większość z ich potomków mieszka nadal na terenie północnej i północno-zachodniej Polski.
W 1991 r. Ukraińska Socjalistyczna Republika Sowiecka przestała istnieć, Ukraina ogłosiła niepodległość, Polska była pierwszym państwem, które uznało ten akt. Od tego czasu trwa proces pojednania polsko-ukraińskiego, który mimo okresów trudnych i sporów o historię postępuje, czego dowody mamy w ostatnich dniach.
W chwilach trudnych dla Ukrainy, w czasie pomarańczowej rewolucji w 2004 r. oraz Rewolucji Godności w 2013/14 r. społeczeństwo polskie i polskie elity polityczne udzielały wsparcia proeuropejskim i demokratycznym dążeniom narodu ukraińskiego.
W Polsce mieszka i pracuje tysiące Ukraińców. Polacy i Ukraińcy potrafili zaakceptować trudną historię i myślą o przyszłości. Nawiązane więzi rodzinne, przyjacielskie i zawodowe, wzajemne zrozumienie i współodczuwanie tworzą przestrzeń współpracy i partnerstwa.
Foto:
